Се сеќавам кога првпат влегов на факултет. Немав ни тетратка, само едно пенкало. Имав чувство дека, дури и да ми ги дадеа сите одговори, немаше да знам што точно да прашам. Во мене – бунт. Надвор од мене – молк.
Мислев дека новинарството ќе ми ги отвори вратите. Мислев дека, ако научам да ја препознавам лагата, ќе можам и да ја спречам. Мислев дека, ако соберам доволно вистини, некој конечно ќе почне да слуша.
А денес? Денес гледам млади што студираат новинарство и им ја препознавам маката. Не онаа што ја носат затоа што немаат што да кажат, туку онаа што им ја всадиле со години: „Немој сега. Ќе дојде твоето време.“ Само што тоа време никако не доаѓа.
На пракса не ги пуштаат ни блиску до терен. Ако имаат среќа – ќе напишат соопштение. Ако немаат – ќе носат кафе и ќе гледаат како се пишува нешто што и самите знаат дека не е вистина. Потоа се враќаат на факултет, каде им зборуваат за објективност и јавен интерес. И се прашуваат – каде е тој интерес кога голем дел од нив се веќе „на нечиј список“?
Никој не им објаснува како изгледа стварноста. Никој не им кажува дека можат да зборуваат. Дека не треба да чекаат дозвола. Само им велат: „Почекај. Прво заврши. Прво научи. Прво влези во системот.“ А системот не ги чека нив – чека само да се скршат.
Јас сум била таму. Јас сум ќутела кога сум имала што да кажам. Сум се плашела да не испаднам „напорна“, „непокорна“, „проблем“. Сум прифатила да ми го тргнат прашањето од список. Сум била вработена со договор на дело, а сум работела со цело срце. Сум била, како што велат, „девојчето што премногу прашува“.
И не бев сама. Не сум ни денес. Затоа кога ќе видам студент или млада новинарка што ќути, ми доаѓа да ја фатам за рака и да ѝ речам: „Не е до тебе. До сите околу тебе е. И не си сама. Само продолжи.“
А зошто толку малку од нив знаат да препознаат лажна вест? Зошто веруваат во приказни со совршени насловни? Затоа што никој не ги учи. Никој не им кажува дека вистината не е само точна, туку понекогаш и здодевна. А лагата – секогаш шармантна.
Медиумската писменост не се учи од PowerPoint презентации. Се учи на терен. Од прашања што ќе ти ги забранат. Од приказни што ќе мораш сама да ги најдеш. Од моменти кога ќе ти кажат: „Ова не оди.“ А ти ќе кажеш: „Оди. Ако не кај вас – кај мене.“
Затоа не можам веќе да ги гледам младите како се претвораат во молк. Им должиме повеќе од тоа. Им должиме простор. Не лажна шанса, туку вистинска. Не волонтерска пракса без повратна информација, туку менторство. Не: „Еднаш месечно ќе добиеш можност да пишеш сторија.“ Туку: „Твојата приказна е важна. Пишувај.“
Не сакам да гледам уште еден дипломиран новинар како оди да работи маркетинг, не затоа што сака, туку затоа што нема каде. Не сакам уште една студентка да ми напише во порака: „Сакав да прашам, ама ми рекоа да не се замарам.“ Не сакам гласовите да се кршат пред да созреат. Сакам да ги слушам. Сакам да ги засилуваме.
Јас знам што значи да си млад и да не те слушаат. И знам што значи да продолжиш, иако некој друг постојано го стишува твојот тон. Затоа сакам овие редови да бидат ехо – за сите што сè уште не се слушнале.
Младите не се само иднината. Тие се сегашноста. Тие се веќе тука – со глас, со идеи, со стории. Само треба некој да им рече: „Ајде, почни. Тука сум.“
